Środki stylistyczne to nieodłączny element różnych form wypowiedzi pisemnej. Język polski jest bardzo bogaty w takie takie wyrażenia. Właśnie dzięki umiejętnemu stosowaniu środków językowych mowa zyskuje wyjątkowy koloryt, staje się też bardziej dobitna i trafna. Warto więc zapoznać się z najważniejszymi informacjami na temat środków stylistycznych, ich podziałem oraz funkcjami, które pełnią.
Czym są środki stylistyczne?
Środki stylistyczne to dość specyficzne konstrukcje językowe, które pozwalają wyrazić uczucia czy emocje w sposób bardziej poetycki, skłaniając tym samym odbiorcę do właściwej interpretacji.
Środki stylistyczne mają na celu urozmaicenie danej wypowiedzi, podkreślenie tego jaka ma być jej wymowa i charakter. Wbrew pozorom nie wykorzystuje się ich tylko w utworach lirycznych (takich jak wiersze czy poematy), ale też w prozie i różnego typu wypowiedziach pisemnych. Dzięki ich zastosowaniu dany komunikat staje się bardziej czytelny i atrakcyjny pod względem językowym. Ponadto pozwalają one znacznie skrócić przekaz – zamiast długich, rozwleczonych i smętnych opisów, można użyć kilku środków stylistycznych.
Podstawowe środki stylistyczne
Już w szkole podstawowej uczniowie zapoznają się z najbardziej podstawowymi i najczęściej wykorzystywanymi środkami stylistycznymi. Zwykle analizuje się je na podstawie różnych dzieł lirycznych jak np. wiersze, poematy, piosenki itd. Warto więc przypomnieć kilka z nich i krótko scharakteryzować:
- epitet – służy do określenia cech danych przedmiotów np. mały, wspaniały,
- porównania – dzięki nim można obrazowo wskazać jakie są dane zjawiska np. delikatny jak jedwab,
- metafory – czasem zamiast wykorzystywać jakieś określenia, które będą zbyt wprost opisywały daną sytuację, warto użyć przenośni, dzięki którym przekaz będzie bardziej poetycki i zrozumiały np. kopnąć w kalendarz,
- hiperbola – czyli po prostu zwiększenie „mocy” danego sformułowania np. umrzeć z nudów,
- oksymoron – zestawienie dwóch sprzecznych określeń np. słoneczny cień.
Lista często wykorzystywanych środków stylistycznych jest o wiele bardziej rozległa. Wszystko zależy od tego jaki cel chce się osiągnąć i jaki jest charakter danej wypowiedzi pisemnej. Podstawowym warunkiem jest jednak prawidłowe posługiwanie się tego typu wyrażeniami, popełniając błędy w tym zakresie można uzyskać wręcz odwrotny efekt i sprawić, że treść będzie nieczytelna, słabo zrozumiała i nieatrakcyjna dla odbiorców.
Jakie funkcje mają środki stylistyczne?
Każdy środek stylistyczny ma swoją funkcję. Przede wszystkim podnoszą one wartość językową danego dzieła i sprawiają, że brzmi ono lepiej i jest bardziej przyswajalna. Zamiast opisywać przebieg zdarzenia, zachowania bohaterów czy emocje w dosłowny sposób, można je przedstawić bardziej wyjątkowo i artystycznie.
Kolejnym celem, dla którego wykorzystuje się środki stylistyczne, jest większe zrozumienie danej treści. Odbiorca może sobie lepiej wyobrazić daną sytuację, bez konieczności dostarczania mu długiego i żmudnego opisu. Środki stylistyczne sprawiają, że można wywołać u czytelnika konkretne emocje i wrażenie. Jest to bardzo przydatny sposób na przekazanie określonych treści.
Rodzaje środków stylistycznych
Wymieniono wcześniej podstawowe środki stylistyczne, jednak warto też dokonać ich konkretnego podziału na kilka grup.
Pierwsza z nich to fonetyczne środki stylistyczne. Odnoszą się one do językowych cech danych wyrażeń. Do tej grupy należą np. onomatopeje, czyli wyrazy, które naśladują dźwięki np. stukać. Kolejnym przykładem jest anafora. Polega ona na rozpoczęciu kolejnych zdań, zwrotek czy części tekstu tym samym wyrazem, szczególnie często wykorzystują je poeci. Bardzo podobnym zabiegiem jest epifora, czyli powtarzanie tych samych zwrotów na końcu.
Kolejną grupą są fleksyjne środki stylistyczne. Można wyróżnić archaizmy, czyli wyrażenia, które dzisiaj już nie są używane, a także neologizmy, czyli nowe wyrazy, utworzone na potrzeby danego dzieła literackiego. Do tej grupy zaliczają się też zapożyczenia z różnych slangów czy gwar.
Słowotwórcze środki stylistyczne to zdrobnienia wyrażające czułość np. dziewczynka oraz zgrubienia, wskazujące na pogardę, czyli np. baba.
Czwarta grupa to leksykalne środki stylistyczne. Dzięki nim można bardziej obrazowo przedstawić daną sytuację, czy emocje. Przykładem są synonimy, czyli wyrazy bliskoznaczne, które eliminują ryzyko wystąpienia powtórzeń w tekście. Ciekawą opcją są animizacje oraz personifikacje. Te pierwsze polegają na przypisaniu cech istot żywych różnych zjawiskom czy przedmiotom, a te drugie przypisują cechy ludzkie zjawiskom, rzeczom i zwierzętom np. uśmiech losu.
Mniej popularnym zabiegiem jest metonimia, czyli zastąpienie wyrazu właściwego innym, który pozostaje z tamtym w konkretnym związku. Można też wyróżnić peryfrazę, czyli zastąpienie danego słowa metaforą np. zamiast powiedzieć pies to szczekający ssak. Kolejną propozycją jest oksymoron, o którym już wcześniej była mowa, a także eufemizm, czyli słowa, które używa się, aby złagodzić drastyczne i negatywne wyrażenia. W tekstach literackich wykorzystuje się też różne symbole, czyli frazy, które oprócz swojego dosłownego znaczenia mają także inne.
Ostatnią grupą są składniowe środki stylistyczne, czyli zdania różnego typu, które wpływają na to jak odbiera się daną treść. Przykładem są pytania retoryczne, czyli takie, na które nie oczekuje się żadnej odpowiedzi. Inną możliwością jest apostrofa. Jest to bezpośredni zwrot do adresata danego utworu. Warto podkreślić, że powinien on mieć formę wykrzyknikową np. Litwo! Zdecydowanie mniej popularne są anakoluty. Są to zdania, które specjalnie nie mają właściwej budowy pod względem składniowym. Można też wyróżnić inwersję, czyli świadomą i celową zmianę kolejności wyrazów.
Stosowanie środków stylistycznych jest bardzo ważne. Dzięki nim można znacząco podnieść literacką wartość danego dzieła. Wybór środków stosowanych w języku polskim jest naprawdę duży. Warto je stosować nie tylko w poezji, ale także w prozie czy innych dziełach literackich. Umiejętne stosowanie środków stylistycznych wzbogaca język i pozwala lepiej, bardziej dokładnie i ciekawiej opisywać poszczególne zdarzenia, zachowania oraz emocje. Jak wspomniano wcześniej środki stylistyczne można podzielić na kilka rodzajów, które spełniają określone funkcje i role. Warto poznać dane środki stylistyczne, aby pisać lepsze i bardziej interesujące teksty, a także uniknąć popełniania mniej lub bardziej poważnych błędów.
